Sabac

hogar sa medaka · Prijatelj foruma

Bravo, Mačvanine!
Divni, kratki i jasni tekstovi o Malom Parizu!
Šabac je deo i mog detinjstva. Za one koji ne veruju pisanoj reči, evo malo i slika.

Tvrdjava, Stari Grad

Karadjordjeva, noću...

MACVANIN · Upućeni član

Tokom nekoliko narednih vekova Šabac je više puta prelazio iz turske pod austrijsku vlast i obratno. Tokom perioda vladavine jednog ili drugog carstva, jedne ili druge kulture, grad je menjao svoj izgled. Za turske vladavine, a ona je zapravo prekidana samo na relativno kratke vremenske periode, bio je to tipični orijentalni grad, sa uskim prljavim uličicama, malim zanatskim radnjama sa ćepencima i sa više džamija sa vitkim minaretima.

MACVANIN · Upućeni član

Za ceo Period pod turskom vladavinom ne može se u stvari ni govoriti o pravom gradu, jer se život odvijao uglavnom u tvrđavi i neposredno oko nje. Jedan od razloga za slabiji razvoj gradskog naselja je i konfiguracija terena. Sava i rečica Kamičak činili su prirodnu prepreku razvoju naselja, kao i močvarno tlo koje se prostiralo južno od Save i fizički odvajalo pojas oko tvrđave od blago uzdignutih terasa na prostoru gde se danas uzdiže grad Šabac. Bair (breg, uzvišenje) jedna je od najstarijih gradskih naseljenih zona, bio je ranije povezan sa tvrđavom dugim drvenim mostom koji je premošćavao vodoplavni teren. Na Bairu su, jedni nasuprot drugih, živeli Turci i Srbi.

MACVANIN · Upućeni član

Ime Šabac novijeg je datuma. Nije pouzdano utvrđeno kada je nastalo i kako je do današnjeg imena grada došlo. Postoji više teorija koje pokušavaju da objasne pojavu današnjeg imena Šapca, ali nijedna od njih nije potvrđena. Najverovatnija je ona koja postanak Šapca tumači vezom sa Savom: Sava - Savac - Šabac.

Bilo kako bilo, ovaj grad svoje ime nosi sa ponosom.

MACVANIN · Upućeni član

Tokom dugotrajne turske vladavine na ovim prostorima, Šabac je postao veoma značajno mesto na kome se odvijala trgovina, i kroz koje su se kretali karavani prevozeci iz Turske i sa Bliskog istoka egzotičnu robu u Ugarsku i Austriju, a u drugom smeru industrijsku robu. Šabac je bio veoma značajan pogranični grad za tursku imperiju. Kroz Šabac se, takođe, odvijala veoma živa unutrašnja trgovina između krajnjih zapadnih krajeva turskog carstva i njegovih centralnih i istočnih delova. Iz tog perioda zasigurno potiču koreni trgovačkog duha koji će Šabac proslaviti u kasnijim vremenima.

MACVANIN · Upućeni član

Veći istorijski značaj za Srbe Šabac dobija sa izbijanjem Prvog srpskog ustanka 1804. godine. U njegovoj okolini odigralo se nekoliko značajnih bitaka između Turaka i srpskih ustanika. Najznačajnija je svakako bila bitka na Mišaru, 1. avgusta (13. po novom kalendaru) 1806. godine. Mišar, selo udaljeno 6 km od Šapca idući ka Beogradu, bilo je poprište slavnog boja u kome su Srbi predvodeni Karađorđem Petrovićem do nogu potukli silnu i obesnu tursku vojsku Kulin Kapetana. Tu su se hrabrošću istakli mnogi srpski junaci, a naročito Miloš Stojičević - Pocerac, Jakov Nenadović, Stojan Ćupić - Zmaj od Noćaja, pop Luka Lazarević, prota Smiljanić i Cincar Janko. Slepi pesnik i guslar Filip Višnjić je povodom ove slavne bitke spevao jednu od najpoznatijih srpskih epskih pesama - Boj na Mišaru. Jedan od najsnažnijih momenata ove pesme je onaj kad, saznavši za ishod bitke i pogibiju Kulin Kapetana, Kulinova kada ogorčeno jeca:

"Bjeo Šapcu ne bijelio se
već u živoj vatri izgorjeo!
Jer kod tebe Turci izgiboše
Crni Đorđe da te Bog ubije!"

MACVANIN · Upućeni član

Porobljena srpska raja, bar za kratko, oslobođenje od turskog jarma dočekala je 27. januara (8. februara po novom kalendaru) 1807. godine, kada su Turci predali Šabac ustanicima pod Karađorđem. Tako je posle 300 godina ropstva konačno dočekana sloboda. Ona se na žalost, gubi propašću Prvog srpskog ustanka, ali je njen značaj za razvoj grada i polet koji je on dobio bio neverovatno veliki. Razvoj i narastanje Šapca od tog vremena nezaustavljivo napreduje.

MACVANIN · Upućeni član

Prvi zamah u razvoju grad Šabac dobija po završetku ratnih dejstava u Drugom srpskom ustanku. Ovaj period se poklapa sa vremenom uprave prosvećenog Jevrema Obrenovića, brata kneza Miloša, koji je bio jedini pismen od braće i čovek širokih i naprednih nazora. On je Šapcem upravljao 15 godina, i za to vreme je mnogo toga iz korena promenio i unapredio ukupan život dotadašnje turske kasabe. Samo pola godine po Jevremovom dolasku u Šabac, Stevan Živanović-Telemak piše Vuku Karadžiću u Beč: "Šabac se na Bairu načinio da ti ima šta oko gledati..." Veliku borbu je ovaj znameniti čovek vodio sa dotadašnjim nazadnim i prevaziđenim, gotovo orijentalnim shvatanjima života kod Srba. On unosi duh evropske civilizacije i grad počinje da poprima izgled "prečanskih" varoši. Angažuje inženjere koji postavljaju osnove za pravilnu, urbanizovanu izgradnju Šapca, gradi puteve, donosi uredbe o komunalnoj delatnosti... Primerima iz života svojih članova porodice uči Šapčane novitetima i time podstiče na početku bogatije građane, a kasnije i ostale da slede njihov primer u oblasti odevanja, stanovanja, ophodenja, kulturnih navika... Osim toga, on u Šabac donosi mnogo toga što se u Srbiji prvo moglo sresti i videti u Šapcu. Prvi put se u Srbiji umesto tradicionalnih gusala ili frule mogao zvuk klavira čuti baš ovde, a umesto pendžerli hartije ugledati prozorsko staklo, ili provozati fijakerom koji je mamio uzdahe šabačke gospode. I još mnogo koje čega dobio je Šabac u to vreme prvi ili među prvima.

MACVANIN · Upućeni član

Izgradnji Jevremovog konaka, jedne od najlepših zgrada tadašnje Srbije, prethodila je izgradnji konaka kneginje Ljubice u Beogradu, a i u arhitektonskom smislu mu je bio uzor. Baš tu, u tom zdanju, Jevrem je okupljao intelektualni krem ondašnje Srbije, podstičući i hrabreći njihovo stvaralaštvo koje je nailazilo na nerazumevanje i otpor neprosvećene i veoma zaostale sredine, u čemu mu je pomagala i njegova obrazovana kćerka Anka.

Ono što je najvrednije, a što je nastalo u Šapcu za vreme Jevremove vladavine, svakako su, na ponos Šapcana:

Okružna i varoška bolnica i apoteka, 1826. godine, prve u Srbiji;
Osnovna škola 1826. godine, prva u Srbiji posle turske vlasti;
"Glavna škola", odnosno gimnazija koja nastaje 1837. godine;
Prve pozorišne predstave daju se 1840. godine;
Osniva se muzičko društvo kao preteća razvijenog muzičkog života u Srbiji - kasarna, kafana itd.
I po završetku ere Jevrema Obrenovića razvoj Šapca se dinamično nastavlja. Sada on ima veliki značaj kao granicni grad kneževine Srbije prema Austrougarskoj. Ogroman deo trgovine sa ovim moćnim susedom Srbija obavlja preko Šapca. Izvoz svinja, konja, goveda, šljiva i drugih tradicionalnih srpskih proizvoda, pa čak i žira, ide preko šabačke carinarnice i luke, i ostavlja ovom gradu izvrsne prihode. Šabac se u to vreme mnogo brže razvija i napreduje u odnosu na mnoge druge gradove u Srbiji. Konačno i potpuno oslobodenje od turske vlasti Šabac, kao i Srbija, dočekuje 1867. godine, kada i poslednji turski vojnik napušta tvrđavu na Savi.

Ovaj događaj sa oduševljenjem je dočekalo stanovništvo Šapca, sada već u velikoj večini srpsko, i uskoro se gube i poslednji tragovi vekovnog turskog prisustva na ovim prostorima.

MACVANIN · Upućeni član

Drugu polovinu XIX veka u razvoju Šapca obeležio je njegov veoma ubrzani razvoj. Naročito je razvijena trgovina, javljaju se početni oblici industrijske proizvodnje, kao i tradicionalna poljoprivreda. Šabac se, uz Beograd i Kragujevac, definitivno utvrđuje kao jedan od najznačajnijih srpskih gradova. U urbanističkom smislu on takođe napreduje. Na prostorima nekadašnjih močvara koje se isušuju, niču nove stambene i poslovne zgrade. Sve više je šapčana koji prihvataju modele života evropske civilizacije. Zbog svog tako ubrzanog razvoja i poleta kojim je odisao, kao i razvijenog kafanskog života, zaslužio je naziv "Mali Pariz". Šapčani su u to vreme mogli da čitaju svoje novine, i to od 1883. godine, a od 1909. još 11 listova.

MACVANIN · Upućeni član

Na razmedi vekova Šabac dostiže svoj puni prosperitet. Grade se velelepne porodične kuće u centru grada, letnjikovci u okolini, a sve to sa primerenim stilom i ukusom koji je diktirala tadašnja Evropa. Šabac je jedan od prvih gradova u Srbiji gde su u kafanu, uglavnom nedeljom pre podne, sa svojim kavaljerima išle i dame, što je do tada bila samo muška privilegija a za ženu gotovo nezamisliva sramota. Nacin odevanja i ophodenja kod gradske gospode već je uveliko kao u velikim prečanskim varošima koje su još uvek uzor. Početkom veka na ulicama se mogu videti već i po neki automobil i "velosiped". Gradski život postaje prijatna kombinacija rada, odmora i zabave, a isti se udisao punim plućima. Dobru ilustraciju ovakvog šabačkog meraklijskog i boemskog načina života imamo u stihovima pesnika Dragiše Penjina.

MACVANIN · Upućeni član

Ovakvu, gotovo idiličnu sliku prekida strahovita katastrofa oličena u Prvom svetskom ratu. Velike vojne operacije koje su se tokom četiri ratne godine događale na ovim prostorima, kao i krvožedna osveta austrougarske soldateske zbog izgubljenih bitaka na bojnom polju, kulminirale su strahovitim stradanjem Šapca i njegove okoline. Grad porušen, popaljen i opljačkan, sela u okolini takode. Narod što pobijen, što raseljen, izmrcvaren i oboleo, u velikoj materijalnoj bedi, sa bolnom radošću dočekuje slobodu 1918. godine. Od predratnih 14.000 stanovnika, jedva da je u životu ostalo 7.000, a i broj postojećih kuća je bio više nego prepolovljen. Neprijatelj nije poštedeo čak ni šabačku crkvu. Kolika je uteha što se ovaj grad opet izdvojio u Srbiji, ali sada po stradalaštvu, i po svoja tri jedinstvena orđena dobijena za ratne zasluge: francuski Ratni krst sa palmom (1920.), čehoslovački Ratni krst (1925.) i Karađorđeva zvezda.