Muzika i muzički instrumenti

Charmed · Malo ~ mače ~

Muzika (grčki: mousike - umetnost muza) je umetnost stvaranja uređenih odnosa između tonova. Muzika ima tri osnovna elementa:

* melodiju
* ritam
* harmoniju

Reč muzika može da označava:

* Umetnost tonova: umetnost kreiranja toka akustičnih događaja (Da li se interesujete za muziku ili za slikarstvo?)
* Muzička dela (Mocartova muzika, muzika Bitlsa, muzika za klavir, kamerna muzika i sl.)
* Reprodukciju muzičkih dela (Hajde da slušamo muziku...)
* Vrsta muzike (pop-muzika, rok-muzika, tehno-muzika, rep-muzika)
* Prijatne zvuke (Muzika lišća drveća...)

Muzika može biti:

* Živa muzika: pevajući i svirajući muzičke instrumente.
* Pevanje i sviranje uz već snimljenu muziku.
* Živa muzika koja dolazi iz daljine, na primer radio.

Charmed · Malo ~ mače ~

Određeniji pristup muzici; materijal muzike

Muzika je uobličeno vreme (za razliku od slikarstva koje uobličava prostor). Muzika se može doživeti samo u toku vremena. Iz tog razloga muzika po definiciji mora da ima ritmičko uređenje svog sirovog materijala (tonova). Sem pomoću ritma, muzika može biti uređena pomoću melodije (redosled različitih visina tonova) i harmonije (istovremenost određenih visina tonova).

Tačna definicija šta muzika jeste a šta nije, nije moguća. Nije obavezujuće da muziku pravi čovek, pogotovo ako hoćem da uzmemo u obzir pev ptica i slične zvukove iz prirode. Bezbrižno zviždanje, zvuci kretanja lokomotive kao i štimovanje instrumenata su drugi granični slučajevi kod kojih je svaki pokušaj postavljanja oštre granice između muzike i "ne-muzike" nemoguć. Na kraju krajeva, avantgardni kompozitori 20. veka su sasvim svesno pomerali granice muzike tako što su sasvim odrekli da oblikuju ritam, harmoniju a kamoli melodiju; u koncertnim salama su puštali snimke zvukova iz svih mogućih životnih oblasti, kao i zvuke stvorene pomoću generatora slučajnosti (aleatorika) a neretko je i tišina deklarisana kao muzika (Džon Kejdž)

Charmed · Malo ~ mače ~

Nauka o muzici

Nauka o muzici i njene discipline obrađuju sa naučne tačke gledišta nastanak i razvoj muzike (istorija muzike), njene stvaralace - kompozitore, njihova dela i izvođače (orkestar) kao i muzičke instrumente.

Dalji pravci istraživanja muzike su teorija muzike koja analizira muziku i daje uputstva za njeno komponovanje, i njena kraljevska disciplina harmonija kao i muzička sociologija i muzička psihologija.

Muzičke discipline se mogu grubo podeliti u tri grupe:

1. sistematske muzičke discipline: muzička sociologija, muzička estetika, muzička akustika, muzička pedagogija, muzička psihologija, etnomuzikologija
2. primenje muzičke discipline: muzička kritika, poznavanje muzike, konstruisanje instrumenata
3. istorijske muzičke discipline: poznavanje instrumenata, notacije, sloga, muzičkih izvora, ikonografija, stilistika, praksa izvođenja muzike

Charmed · Malo ~ mače ~

Vrste, forme, žanrovi i stilovi

Sa sistematizacijom muzike po intersubjektivnim kriterijumima se bave discipline poznavanja vrsta muzike i muzički oblici (vidi vrste i oblici muzike) kao i stilistika (vidi stilski pravci muzike).

Nauka o muzici je napravila više dimenzija uređenja, od kojih su neke sa više a neke sa manje uspeha primenjene.

Po vrsti izvođača se deli na:

* vokalnu muziku
* instrumentalnu muziku

Po njenoj vrednosti:

* ozbiljna muzika
* zabavna muzika

Po geografskom mestu nastanka:

* evropska muzika (stara i savremena muzika)
* egzotična muzika

Po njenoj svrsi koju čini:

* funkcionalna muzika, od liturgijske muzike preko filmske pa do muzak
* autnonomna muzika, muzika koja se komponuje radi sebe i kao takva se i izvodi

Po religioznoj motivaciji:

* sakralna ili liturgijska muzika, na primer korali, crkvene pesme, liturgije, mise, oraturijumi itd.
* profana muzika odn. svetska muzika

Po količini izvođača:

* solo
* ansambl

Charmed · Malo ~ mače ~

Muzički instrumenti

Muzički istrumenti su sprave na kojima se izvode muzička dela. Oni koji se danas upotrebljavaju u umetničkoj muzici dele se na tri glavne grupe: žičane, duvačke i udaračke (udaraljke). Žičani, prema načinu proizvođenja tona, dele se na gudačke (violina, viola, violončelo, kontrabas) i na instrumente za okidanje (harfa, klavsen, gitara, mandolina i dr.). Duvački se dele na drvene (pikolo, flauta, klarinet, oboa, fagoti dr.) i limene (horna, truba, trombon, tubai dr.). Udarački mogu biti određene visine tona (timpan, ksilofon, zvoničići, zvona i dr.) ili neodređene (veliki bubanj, doboš, činele, tam-tam, gongi dr.) Specijalnim kombinovanim vrstama pripadaju klavir, orgulje, čembalo, harmonijumi dr. Mehanički instrumenti reprodukuju muzičko delo bez neposrednog učešća umetnika-izvođača; obično su to sprave koje se stavljaju u pokret bilo mehaničkim putem, bilo električnim pogonom (vergl, piavola, muzička kutija, gramofon, orkestrion i dr.).

np.Truba
Truba, skraćeno Trb. (može se još i sresti (često u rukopisnim primerima) skraćenica Trp. prema engleskom nazivu), je registarski najviši limeni duvački instrument, svetlog i prodornog zvuka, koji je od davnina korišten za vojničke signale i svečane fanfare, pa je to ostavilo bitan trag na njegovom osnovnom karakteru i tipičnim načinima upotrebe u muzici. Ipak, truba je i izražajni melodijski instrument, a uahvaljujući usavršenom mehanizmu ventila i u izvođačkoj tehnici dostiže zavidan virtuozitet, koja se posebno ističe u džez-muzici. Tu je naročito česta, iako i drugde uobičajena, upotreba sordine (vidi: limeni duvački instrumenti).

U svojoj veoma dugoj istoriji, koja zalazi daleko u antičko doba, instrumenti tipa trube zadugo su mogli da izvode tonovo samo jednog alikvotnog niza (tzv. prirodna truba), pa su građene u različitim registarskim varijantama i veličinama. Tek izum i primena ventilnog mehanizma, početkom 19. veka, omogućila je slobodno i lako izvođenje svih tonova i bitno unapredila izvođačku tehniku, kao i upotrebne mogućnosti trube.

Truba koja se u 18. veku označavala kao truba in S imala je stvarni zvučni obim (zavisno od veličine) za oktavu dublji od obima današnje trube in S, odnosno isti obim kao današnja horna in S (corno alto). S obzirom da se pedalni ton nije mogao dobiti, a da je drugi ton alikvotnog niza bio intonativno nesiguran, praktični obim trube iz klasičnog perioda svodio sa uglavnom na dobijanje tonova od 3. do 12. alikvotnog niza.

Obim trube

Ovaj pisani obim je dat prema mogućnostima savremene trube sa ventilima (odnosno pistonima). Truba in S zvuči kako je napisano, a najčešće upotrebljavana truba in B zvuči veliku sekundu niže nego što je zapisano, pa je prema tome njen realni zvučni obim od e do c3.
Druge vrste truba
Truba se javlja i u još nekim registarskim varijantama, i to su dve najčešće registarske varijante male trube (it. trombetta ili tromba piccola nem. kleine Trompete, fr. petite trompette, en. small trumpet, rus. malaя truba), koja se retko nalazi u orkestru, ali se koristi pri izvođenju tzv. klarino partije (tehnika izvođenja vrlo visokih tonova alikvotnog niza, čak do 21. tona) u delima npr. J. S. Baha. Obim zvučnosti joj je od f do s3, a javlja se u dve registarske varijante in D (zvuči veliku sekstu više) i in Eb (zvuči malu tercu više).

Postoje još i tzv. visoke trube u registarskim varijantama in F, in G i in B (tzv. sopranino) koja je najviša. Osim toga, postoje i alt-truba in F, koja zvuči kvintu niže od obima trube i bas-truba in Eb (zvuči veliku sekstu niže), in D (zvuči malu septimu niže), in C (zvuči oktavu niže) i in B (zvuči nonu niže).

Charmed · Malo ~ mače ~

Violina
U kom trenutku je violina napustila porodicu “viole de braco”, to je teško reći. Terminologija je dugo bila sumnjiva, a naziv „viola” se dugo koristio i za sopran, kao i za alt. U Italiji su pronađeni izrazi poput „viola con tre corde senza tasti” ili „viola da braccio senza tasti”; u Nemačkoj „Geige”, u Francuskoj „vyolon“ i „violin“. Sam naziv „Violino“ se pojavljuje u Italiji 1538, a u Engleskoj tek 1572. kao „violin“. Imena najstarijih proizvođača violina su najvećim delom nepoznata. Interesantno je da su mnogi muzičari, manje-više, pravili sami za sebe svoje žičane instrumente. Violina je dostigla svoj definitivni oblik između 1520. i 1550. godine, u severnoj Italiji, u centru sa Milanom. Prvi stvaralac violina iz te regije bio je Đovani Đakomo Dala Korna (1484-1580), a zatim Zaneto di Mišela da Montekjaro (1488-1562), i obojica su pored violina pravili i lutnje, lire i ostale slične instrumente. Od instrumenata tog vremena ostalo je nekoliko violina čuvenog stvaraoca Andrea Amatija (rođen između 1500 i 1505, a preminuo 1570 u Kremoni). Najviše je stvarao između 1542. i 1546. godine, a tadašnje violine su imale po tri žice i još uvek su sadržale po nekoliko delova primitivne forme. Ali već od 1550. godine postoji nekoliko svedočanstava o postojanju violine sa četiri žice. Nekoliko Amatijevih violina je ostalo do današnjeg dana, stvorenih 1555. godine. Karls IX, kralj Francuske je 1560. godine tražio od Amatija da mu napravi 38 gudačkih instrumenata, od njih je bilo, 24 violine, 6 viole, 8 violončela. Dva Amatijeva gudačka instrumenta su i danas sačuvana u Oksfordskom muzeju. Osim porodice Amati čuvene po stvaranju dobrih violina su i porodice Antonija Stradivarija, i Đakoma Guarnerija, takođe poreklom iz severne Italije, iz Kremone.

Charmed · Malo ~ mače ~

Delovi violine
Za stvaranje violine je potrebno mnogo više od samog tehničkog umeća sa drvetom. Stvaraoci violina su umetnici sa drvetom ali u službi muzike. Violina se sastoji iz dva osnovna dela: gudala i violine.

Gudalo - Dužina violinskog gudala iznosi 73 cm, a težina varira između 55 i 65 gr, a uglavnom je oko 60 gr. Osnovni delovi su:

* štap- uglavnom pravljen od drveta nazvanog pernabuko, jer potiče iz istoimene oblasti iz Brazila. To drvo je čvrsto i fleksibilno istovremeno, što predstavlja glavnu osobinu za stvaranje dobrog gudala. Prvi koji je počeo koristiti to drvo za gudalo, bio je stvaralac Tourte, na kraju 18. veka.
* strune - napravljene od prerađenih konjskih dlaka, pričvršćene za oba kraja gudala, gornji – vrh, i donji – tzv. žabicu. Jedno gudalo sadrži otprilike oko 150 konjskih dlaka. Žabica se kontroliše zavrtnjem, napravljenim od metala, koje zateže i otpušta strune. Potrebno je spomenuti i kalafonijum, sredstvo za podmazivanje gudala da bi se ostvario bolji kontakt gudala i žica. To sredstvo se proizvodi od smole.

Violina - Violina se sastoji iz kutije (rezonatora), koja pojačava zvuk žica. Njena gornja daska je od smrekovog drveta, sa izrezanim otvorima u obliku slova f, pa se s toga nazivaju f-otvori. Donja daska- dno, je napravljena od javorovog drveta. Stranice kutije su sastavljene od šest dužica, na čijim sastavima sa godnjom i donjom daskom iz unutrašnje strane stoje crveni čepovi. Na kutiju se nastavlja vrat s gornje strane zaobljen. Izmađu vrata i glave se nalazi pražić (hvatnik), daščica od tvrdog drveta (abonos). U glavu su usađene četiri čivije, a glava se završava pužem. Na kutiji se nalazi mostić (kobilica) što predstavlja tanka drvena pločica, čija je funkcija da prenosi treperenje žica na kutiju, a zaobljenost gornje strane omogućava sviranje na svakoj žici posebno. Na donjem kraju kutije žice su pričvršćene za kordar. Kordar je petljom koja prelazi preko donjeg pražića pričvršćen za dugme.

Charmed · Malo ~ mače ~

Kompozitori
Nemoguće je izdvojiti samo nekoliko kompozitora značajnih za stvaranje violinske literature. Izbor nije ni malo jednostavan, ali imate priliku saznati nešto o najvećim među njima. Arkanđelo Koreli, Antonio Vivaldi, Nikolo Paganini. Osim gore navedenih, zaista je neophodno spomenuti i Đuzepea Tartinija, Johana Sebastiana Baha, Feliksa Mendelsona, Volfganga Amadeusa Mocarta, Henrika Vjenjavskog, Pabla de Sarasatea, kao i mnoge druge…

Charmed · Malo ~ mače ~

Flauta

Flauta je drveni duvački instrument srednjeg i visokog registra. Zvuk proizvodi dejstvom vazdušnog jezička. Razlikuju se, po držanju, uzdužna ili blok-flauta i savremena poprečna flauta. Na poprečnim flautama, ulazni otvor nije na vrhu cevi, već nešto niže, na bočnoj strani i u njega se duva iskosa da bi se obrazovao jezičak, pošto ga ovaj tip nema (za razliku od uzdužnih flauti), i duva se kroz glasnicu (popularno prozorče), sa usnom ispod piska. Izvođačka tehnika je vrlo razvijena i proizvodnja tona je na celom rasponu laka, pa je ovo jedan od najpokretnjivijih i najvirtuoznijih instrumenata. Takođe, flauta je i izražajan instrument, blagog i svetlog, idiličnog zvuka.

Iako pripada grupi drvenih duvačkih instrumenata, flauta se izrađuje od metala. Raspon flaute je znatan, i kreće se od c1 do c4, dok su još neki tonovi (na slici u zagradama) mogući, ali zavise od vrste i kvaliteta instrumenta kao i od sposobnosti izvođača.

Obim flaute

Pikolo flauta

it. flauto piccolo
nem. kleine Flöte
fr. petite flûte
en. piccolo
rus. malaя fleйta

Skraćeno Picc.. Mala flauta, duplo kraća od velike, po zvuku najviši duvački instrument sa rasponom od d1 do c4 (pisano d do c3). Spada u transponujuće instrumente, odnosno, one koje zvuče više ili niže od zapisanog. Pikolo se zapisuje oktavu niže od zvučanja. U trojnom sastavu orkestra, koji je i najčešći simfonijski sastav, jedan svirač svira pikolo, ili, ako se ne preklapaju deonice, flautista koji je treća flauta (III Flauta) uzima i pikolo, što se zapisuje III fl. muta in picc..

Pisani obim pikolo flaute

Ostale flaute
Osim ove dve flaute, u upotrebi se može naći i alt-flauta (it. flauto contralto, nem. Alt-Flöte, fr. flûte en sol (fa), en. alto flute, rus. alьtovaя fleйta) koja se gradi u dva registarska oblika in G (Sol) i in F (Fa) i čiji je pisani raspon od c do f3 (in G zvuči kvartu više, a in F kvintu niže).
Mocart je pisao i za flažolet flautu (pisanog obima d1-d3, koja zvuči undecimu više), a takođe su poznate i velika flauta in F (Fa) i mala i velika in Es (Eb), kao i in Des (Db). Na kraju pomenućemo i bas-flautu (pisanog obima c1-f3, koja zvuči oktavu niže), ali se ona više ne koristi.

Charmed · Malo ~ mače ~

Klavir

Osnovu građe klavira čine:

1. okvir sa razapetim žicama,
2. rezonantna daska,
3. klavijatura sa mehanizmom pokretnih čekića,
4. i pedale.

Zbog prevelikog opterećenja, okvir za žice se gradi od livenog gvožđa ili od čelika. Zato se žice ukrštaju, a samim tim se smanjuje njihova dimenzija.

Oko čeličnog jezgra se žice (pošto su najdublje) obmotavaju bakarnim nitima, da bi se postigla savršena zvučnost i da bi se debljinom, kao i težinom nadoknadila smanjena dužina.

Tonski raspon klavira (u proseku) je od 2A do c5. Da bi se zvučnost ujednačila, obično je deset tonova najdubljeg registra zastupljeno samo jednom žicom, a sledećih šesnaest tonova sa po dve žice, dok svi tonovi gornjeg registra imaju po tri.

Postoje metalni klinovi (zavrtnji), koji su pričvršćeni za okvir i prednjim, kao i zadnjim delom. Njihovim okretanjem pomoću specijalnog ključa, podešava se zategnutost žice, odn. štimuje se instrument.

Na prednjoj strani se nalazi klavijatura. Unutrašnji mehanizam s kojim su dirke povezane, najsloženiji je i najprecizniji deo klavirske konstrukcije. On se završava nizom drvenih čekića, koji pri udaru o žicu proizvode zvuk. Glava ovih čekića je obložena filcom.

Važnu ulogu unutrašnjeg mehanizma čine prigušivači, koji sa otpuštanjem dirke padaju na žicu i prekidaju njen odzvuk. Pored prigušivača postoje desni, levi i srednji pedal.

Desni pedal omogućuje jači zvuk, zbog otpuštanja prigušivača. Tako da, kada svirač prestane da svira (pusti dirku), žice rezoniraju, jer ne postoje prigušivači ni na jednoj od žica.

Levi pedal stišava, odn. umekšava zvuk. To se postiže tako što se ceo mehanizam pomera malo udesno, pa čekići udaraju samo o jednu žicu, ili o dve (zavisi da li postoje dve ili tri žice).

Srednji pedal služi za prigušeni zvuk. Može da postoji, ali i ne mora.

Notacija se vrši u dva ključa. U violinskom ključu se zapisuje ono što svira desna ruka, a u bas ključu se notira ono što svira leva.

Primer:

* Mesečeva sonata (Ludvig Van Betoven)
* Fantazija za klavir - c-moll (Volfgang Amadeus Mocart)
* Koncert u c-mollu i d-molu (Sergej Rahmanjinov)

Charmed · Malo ~ mače ~

Sta je Akustika

Akustika je znanost koja proučava zvuk. Zvuk se širi u valovima, ali zvuk nije deo ektromagnetnog spektra, kao što su to svetlosni ili radio valovi. Zvuk nastaje kada neka materija vibrira. Frekvencija tih vibracija meri se jedinicama koje se nazivaju herci i označavaju oznakom Hz. Pojam "frekvencija" odnosi se na broj titraja u sekundi, a varijacije u frekvenciji zvuka proizvode njegovu visinu, odnosno zvuk visokog ili niskog tonaliteta. Čovekovo uho može čuti zvuk frekvencije između 16 i 20 000 Hz (podatak je valjan za decu, s godinama sluh za visoke frekvencije slabi, pa je realan podatak 16 Hz - 16 kHz).

Charmed · Malo ~ mače ~

Klasična muzika

Klasična muzika (za koju se ponekad koristi i naziv ozbiljna muzika) obično podrazumijeva muziku koja je sofisticirana i profinjena.

Klasična muzika može imati svoj izvor u lokalnoj ili regionalnoj tradiciji, ali se nastoji nametnuti kao univerzalni oblik komunikacije.

Klasična muzika se često definira kao muzika proizvedena ili koje svoje korijene ima u umjetničkoj, religioznoj ili koncertnoj svrsi.

Još jedna popularna definicija klasične muzike je predstavlja kao antitezu popularne (zabavne) i narodne muzike.

Narodna muzika

Narodna muzika je naziv koji se u najširem smislu primjenjuje za svaku vrstu muzike koja je nastala u običnom narodu i koju sluša obični narod. U pravilu je izvode svi članovi određene zajednice, a ne samo profesionalni muzičari, a prenosi se usmenom predajom.

Narodna muzika je obično čvrsto vezana uz točno određenu regiju ili kulturu, a u posljednje vrijeme se pod tim pojmom podrazumijeva muzika na koju nisu imali nikakav utjecaj masovni mediji.

Time se nastoji narodnu muziku razlikovati od zabavne muzike, iako je zbog pojave masovnih medija i kulturnih trendova globalizacije došlo do profesionalizacije narodne muzike, odnosno stvaranja popularnih muzičkih tradicija koje nisu direktno vezane uz određenu regiju ili kulturu.